Áo xưa dù nhầu

Vũ Thế Thành

Đầu thập niên 70, dân Sàigòn xôn xao với bộ phim “Doctor Zhivago”. Tôi đã đọc truyện và xem phim. Hồi đó tôi không hiểu vì sao ông bác sĩ này lại yêu một lúc đến hai bà, mà yêu thiệt tình chứ không phải chơi. Nói theo ngôn ngữ thời đại, đó là “tình yêu chất lượng cao”. Có cao, thì có cái ít cao hơn. Ai cao, ai ít cao hơn? Hai chữ “thủy chung” coi bộ dễ hiểu mà sao rắc rối quá chừng!

“ Đơn sơ là điều khó nhất trên đời. Đó là giới hạn cuối cùng của sự từng trải, và là nỗ lực sau cùng của thiên tài” (George Sand)

Báo Dân Việt cuối năm 2010 kể lại câu chuyện của ông Bàn Văn Bảng, ở Bản Thảo, xã Ma Le, Hà Giang. Sống với nhau 45 năm, vợ chồng ông chưa hề to tiếng dù họ không con cái. Bà mắc bệnh nan y. Những ngày cuối đời, tinh thần bấn loạn, bà nhớ đến mối tình đầu, mê sảng gọi tên người tình cũ. Ông Bảng nhắn tin trên báo đài, bắt xe về Nam Định tìm người tình cũ cho vợ. Không kết quả.  Bà mất, ông ray rứt  vì chưa giúp vợ  toại nguyện mong ước sau cùng.

Hồi trẻ, tôi thấy tình yêu đâu có gì khó hiểu, mà sao thiên hạ cứ than thở : “Làm sao cắt nghĩa được tình yêu?”, hay như Lý Mặc Thu trong “Thần Điêu Đại Hiệp” suốt ngày ngâm nga

“…Hỏi người dưới thế tình là vật chi?

Hẹn nhau sinh tử cùng đi…”

Tình yêu là gì? Dễ ẹc! Tình yêu là..chịu lấy nhau, mà chịu lấy nhau chưa chắc đã là tình yêu. Triết lý phết!  Nhưng đó là thứ triết lý của thằng nhãi, điếc không sợ súng. Theo thời gian, mỗi giai đoạn của cuộc đời, tôi hiểu tình yêu khác đi một chút, rộng lượng hơn một chút. Bước vào tuổi “tri thiên mệnh” thì chẳng còn hiểu nổi tình yêu là cái thứ gì nữa. Thôi, để lại hai chữ đó cho thế nhân bàn luận.

Một trường hợp khác, đôi trẻ yêu nhau hồi còn…trung học, tưởng như trời gầm không nhả.  Vậy mà xa nhau vì chuyện hờn giận lảng nhách nào đó. Sau 75, hai đứa hai nơi, chàng ở Canada, nàng bên Úc… Mỗi khi gặp chuyện gia đình riêng tư muộn phiền, cả hai lại hồi tưởng “ngày xưa tươi đẹp” mà hối tiếc. Ba mươi bốn năm sau, họ gặp lại nhau tại Sài gòn. Thôi thì những gì ấm ức, chuyện lớn chuyện nhỏ, chuyện xưa chuyện mới xả ra hết… Ba mươi bốn ngày mưa ngâu, lô cốt ngập nước.  Họ chia tay nhau, email, chát chít, hàng ngày, hàng ngày,… rồi thưa dần. Cả hai nhận ra rằng, cái “bất hạnh” riêng tư của mỗi người, tuy cay đắng nhưng chưa đến nỗi…phũ phàng. Nếu họ xáp lại, có khi lại phũ phàng, còn tệ hơn là cay đắng. Họ đã thanh toán xong cái quá khứ đầy hối tiếc.

Nói thiệt, tôi mê nhạc…sến, mà cũng chỉ mới “ngộ” ra đây thôi. Nghe nó…sến, nhưng lại thấy gần, bay xa chịu không nổi. Những dòng nhạc trữ tình với ca từ đầy tính ẩn dụ, giàu hình tượng, triết lý cao, chỉ cần một hai câu cũng tạo ra sự đồng cảm với  tâm trạng “khó nói nên lời” nơi  người nghe. Sướng là ở chỗ đó! Nhưng nhiều khi ca từ điệu nhạc hay quá lại đẩy người ta bay bổng vào thế giới mộng mị, và không chừng lại hoang tưởng với “chữ nghĩa” cũng nên.

Nhiều người lấy nhau do cha mẹ đặt đâu ngồi đó, do mai mối, có khi coi mắt một lần, chịu đèn là tới…luôn. Vậy mà họ đẻ con lia lịa. Có bà, áo chưa nhầu, tóc chưa bạc, chồng đã qua đời. Họ ở vậy nuôi con. Thằng con đang tuổi lớn, quậy phá. Bà vợ thắp nhang, ngồi bệt trước bàn thờ chồng than thở, trách móc, rồi lại khóc, rồi lại thấy không có chồng bên cạnh là sự mất mát hơn bao giờ hết.  Đâu cần phải “gọi mùa thu tới”, hay nhờ tới  “sỏi đá”, chữ nghĩa hoang tưởng tới đầu cũng thừa.  Tình yêu lẩn đi chỗ nào rồi?

Tình và Nghĩa liệu có gì khác nhau? Nói theo “Ngũ Thường” (Nhân, Nghĩa, Lễ, Trí, Tín), Mạnh Tử cho rằng, “Nhân là trái tim, Nghĩa là cách sống”. Nghĩa trong Nho giáo, hiểu rộng là cách hành xử trong mối quan hệ giữa người và người, trong đó có nghĩa phu thê. Cái Nghĩa ràng buộc và thấm sâu đến độ nhiều khi người ta hờ hững với những cái gọi là lãng mạn ái tình. Mức ly lị ở Tây cao chắc một phần là do Tình nhiều Nghĩa ít, hay họ đã sống đời thực dụng một cách văn minh?

Bà Bảng đã sống hầu như trọn nghĩa với chồng. Nếu thời gian có lùi lại vài chục năm, chưa chắc bà đã dám đổi Nghĩa lấy Tình. Cái sâu thẳm của niềm tin qua trải nghiệm bền vững hơn nhiều so với khoảng khắc “đột biến”.  Phải có gì ray rứt lắm bà mới đem theo một góc trái tim về bên kia thế giới. Bà mặc hai áo: một áo phẳng phiu, một áo đã nhầu. Tôi không biết  bà mặc áo nào vào trong, áo nào ra ngoài, nhưng dù thế nào, tôi vẫn tôn trọng và thương cảm cho bà.

Tình yêu là cái gì có tính… sở hữu. Chắc là vậy quá! Cư xử với “đối tác” như đôi bông tai, cà rá… Anh là của tui, chỉ của riêng tui, léng phéng là tui… chơi tới cùng, và ngược lại. Tính sở hữu đã phức tạp hóa mọi vấn đề, lẽ phải thuộc về người này, lẽ trái do người kia,… Với ông Bảng, thì lẽ phải thuộc về trái tim, không có một ego nào cả. Văn hào George Sand nói: “ Đơn sơ là điều khó nhất trên đời. Đó là giới hạn cuối cùng của sự từng trải, và là nỗ lực sau cùng của thiên tài”. Ông Bảng không phải là người từng trải, cũng chẳng là thiên tài, nhưng ông đạt tới sự đơn sơ một cách thoải mái, như bản chất thường thấy ở người dân tộc.

Nếu xem bằng cấp (tính luôn bằng giả thứ thiệt và bằng thiệt học giả) là thước đo trí tuệ, thì ông Bảng có cái trí quá nhỏ. Nói theo Kant, “bổn phận là mệnh lệnh của lý trí”, thì ông Bảng lại thực hành bổn phận theo mệnh lệnh của trái tim. Một trái tim đơn sơ quá! Một tâm tình hiến dâng mà ông không hề biết, mà cũng chẳng cần biết mình đã dâng hiến.

Trái tim của ông là bản nhạc không cần ca từ.

Vũ Thế Thành